Inclusieve participatie op z'n Haarlems

Haarlem spreekt zelf over de ‘Nieuwe Democratie’. Zo heet het programma waarin inwoners worden gestimuleerd om mee te denken over de ontwikkeling van hun stad. In eerste instantie was er wat reuring over de term Nieuwe Democratie, vertelt wethouder Jur Botter: "Een veelgehoorde reactie van zowel inwoners als politici was: is er iets mis met de ‘oude’ democratie? Dat is zeker niet het geval en we tasten het fundament van de democratie ook niet aan. Sterker nog, dat kunnen we niet eens. Het kan alleen ánders. Ook democratie heeft onderhoud nodig."

Initiatievencafé

Hoe voelen burgers zich betrokken? Dat is de hamvraag bij participatie volgens Angelina Scalzo, programmamanager Nieuwe Democratie. "Mensen zijn niet altijd even geïnteresseerd in activiteiten van de gemeente. We doen ons best om zoveel mogelijk inwoners te bereiken, met speciale aandacht voor kinderen, jongeren, mensen met een niet-westerse achtergrond en minder digivaardige mensen. Dit zijn lastiger te bereiken groepen die je niet vaak op een inspraakavond ziet. We huren dus niet alleen een zaaltje, maar proberen bij grote projecten veel meer activiteiten en media uit. Een voorbeeld van een activiteit is het Initiatievencafé, waar bewoners op een leuke locatie hun ideeën kunnen pitchen met na afloop een borrel."

"We zien dat jongeren dit Initiatievencafé goed weten te vinden. Dit komt doordat de activiteit goed past bij de sterke intrinsieke motivatie van jongeren; ze willen graag zelf ergens mee aan de slag. Het café zet mensen op een podium met hun eigen idee, in plaats van dat je als gemeente vraagt of inwoners willen meedenken. We draaien het dus om. Vanwege corona doen we het Initiatievencafé nu even digitaal. Daarnaast gaan we de straat op. Want op straat loopt de hele maatschappij en een praatje is zo gemaakt."

Vaker in de wijk

Je kunt als gemeente antwoord krijgen op de hamvraag door te experimenteren in de praktijk. Maar je kunt ook aan de inwoners zélf vragen hoe zij zich betrokken voelen. Dat deed de gemeente vorig jaar tijdens de Maand van de Democratie. Dertig verschillende activiteiten leverden waardevolle input op. Botter vertelt: "We hielden bijvoorbeeld interviews op de Grote Markt. Je krijgt ook ongevraagd feedback en daar moet je iets mee. Mensen zeiden bijvoorbeeld: 'we willen best meepraten, maar dan moet de dienstverlening van de gemeente wel op orde zijn.' We kregen ook terug dat inwoners vaker ambtenaren en politici in hun wijk willen zien. Daar hebben we gehoor aan gegeven door als college regelmatig wijken te bezoeken. Mensen kunnen dan tijdens een spreekuur vragen stellen. Daarnaast gaan ambtenaren vaker de straat op als er ergens iets speelt. Dit hebben we bijvoorbeeld gedaan bij de bibliotheek, waar we in het kader van een tentoonstelling voor Panorama Nederland mensen vroegen naar hun eigen toekomstbeeld van Haarlem. Zo kom je ook burgers tegemoet die minder digivaardig zijn, want dan zijn ambtenaren en politici persoonlijk aanspreekbaar. Vanwege corona staat er helaas even geen wijkbezoek meer op de agenda."

Schalkwijk aan Zet

De opgehaalde feedback is ook verwerkt in de participatie-pilot Schalkwijk aan Zet . De pilot nodigt bewoners van Schalkwijk uit om een plan in te dienen voor hun wijk. Tot voor kort kon dat ook tijdens het wekelijkse spreekuur in het winkelcentrum. Dit spreekuur werd gehouden voor mensen met vragen over het opzetten van hun plannen, en is voor de coronacrisis drie keer georganiseerd. Het vormt een laagdrempelige manier om een zo breed mogelijk publiek aan te spreken.

De gemeente heeft € 70.000,- beschikbaar gesteld om de winnende ideeën uit te voeren. Schalkwijk aan Zet is de eerste uitvoering van de Digitale Wijkbegroting, een van de pijlers binnen de Nieuwe Democratie, waarbij inwoners hun plannen voor de wijk online kunnen indienen. Scalzo: "Er zijn tot nu toe 43 plannen ingediend, een goede start die me vertrouwen geeft! Als je je eigen plan mag indienen en uitvoeren, levert dat dus echt meer betrokkenheid op. We hebben ons participatiebeleid aangepast op verschillende niveaus van betrokkenheid. Je hebt mensen die een plan indienen en een campagne beginnen, en meer aanschouwende mensen die alleen een like uitdelen. Voor beide groepen maken we het zo makkelijk mogelijk."

Kinderburgemeester

Hoe bereikt Haarlem de specifiek lastig bereikbare groepen, jongeren bijvoorbeeld? Op verschillende manieren, vertelt Botter: "We hebben een jongerenraad, met vertegenwoordigers afkomstig van drie scholen. Zij vinden duurzaamheid, tolerantie en integratie belangrijke onderwerpen. Het Initiatievencafé blijkt voor jongeren ook goed te werken."

Zelfs kinderen uit groep 7 en 8 krijgen een stem in Haarlem. Botter: "Kinderen zijn de toekomst, hoor je vaak. Ik zie het anders, kinderen moeten nú een rol spelen! Zij zijn ook onderdeel van het hier en nu. We hebben daarom een kinderraad en laatst hebben we een kinderburgmeester geïnstalleerd. Kinderen kunnen uit onbevangenheid heel goed duidelijk maken hoe het beter kan."

Liever video en WhatsApp

Nog een lastig te bereiken groep zijn niet-westerse inwoners. Om ook hun stem te horen nodigde de gemeente alle zelforganisaties van Syriërs, Marokkanen en andere niet-westerse groepen uit. Het werd een bruisende avond, vertelt Scalzo: "We vroegen hoe we hun achterban kunnen bereiken en waren benieuwd wat ze van onze communicatiematerialen vonden. Taal bleek lastig voor ze te zijn, terwijl wij als gemeente veel talige producten hebben. Ze gaven de voorkeur aan video en WhatsApp. In Schalkwijk hebben we die combinatie al ingezet. We hebben ook een appgroep aangemaakt met de zelforganisaties, die goed van pas kwam toen we de coronamaatregelen wilden communiceren. Ze konden het materiaal makkelijk delen met hun achterban."

De gemeente experimenteert ook met communicatie in andere talen, vertelt Botter: "Op informatieborden vertalen we de titel soms ook naar het Arabisch en Turks. De rest is wel in het Nederlands, maar dan hebben we in ieder geval een eyecatcher. Ook de informatie over Schalkwijk aan Zet bieden we in meerdere talen aan. En we gaan op enveloppen van de gemeente ‘Dit is ook voor u’ in het Arabisch zetten, zodat ook mensen met een Arabische achtergrond zich aangesproken voelen."

De multiculturele avond gaf nog een ander inzicht, vertelt Scalzo: "De Nederlandse zakelijke aanpak blijkt niet altijd goed te werken. Ze zeiden: als je ons wilt betrekken, laten we dan eerst gezellig samen eten. Dan kunnen we daarna praten over wat er moet gebeuren. Eerst verbinden, daarna pas zakelijk worden."

Participatie en corona

De coronacrisis is enerzijds een obstakel voor participatie, maar het helpt gemeenten ook over hun koudwatervrees heen om digitale vormen uit te proberen. Scalzo: "Gemeenten moeten nu wel. Het voordeel van digitale participatie is dat je een groter bereik hebt. Het Initiatievencafé wordt nu bijvoorbeeld door de lokale radiozender uitgezonden. Het nadeel van digitale participatie is dat er minder interactie is. Het Initiatievencafé sloot altijd af met een borrel, waardoor het ook een netwerkgelegenheid was. Het is jammer dat dat nu wegvalt. De spreekuren in Schalkwijk hebben we een tijdje fysiek en digitaal gehouden en dat heeft mijn voorkeur. Digitale participatie is mooi, maar de ontmoeting is ook belangrijk.”