#7: Regio West-Holland en IJmond

Integraal werken én samenwerken

Wanneer je de Omgevingswet tot de kern terugbrengt, draait het in essentie om integraal werken en samenwerken. Samenhangend kijken is nodig voor álle kerninstrumenten van de Omgevingswet. Van een omgevingsvisie of -plan tot een projectbesluit of vergunning. Iedereen die met de Omgevingswet werkt, weegt straks alle belangen in de leefomgeving tegen elkaar af en neemt een samenhangend besluit.
 

Ilse: “Die integraliteit is echt heel belangrijk, en tegelijk ook een uitdaging. Want ik zie integraliteit op alle fronten. Ik hoor wel eens om me heen: het heeft te maken met de integrale afweging, met alle beleidsvelden bij elkaar. Maar ik zie het breder. Het gaat ook over integraliteit van de systemen, zoals het Digitaal Stelsel Omgevingswet (DSO). Ook zie ik de integraliteit van de beleidscyclus. Dit betekent dat Toezicht en handhaving geen aparte positie meer heeft, maar deel uitmaakt van die beleidscyclus en overal in die cyclus een rol zal spelen. Dus ook op het moment dat je het op strategisch niveau over beleidsvormende aspecten hebt. Toezichthouders en handhavers van omgevingsdiensten gaan straks belangrijke input leveren voor beter beleid en betere strategieën.”

Toezicht en handhaving wordt straks dus onderdeel van de totale beleidscyclus, maar zal ook op zichzelf een integraal karakter krijgen. Bij de Omgevingsdienst IJmond gebeurt dit ook nu al in de praktijk. Bert: “Voor een aantal gemeenten houden we integraal toezicht. Dat spitst zich vooral toe op brandveiligheid, milieu, drank en horeca en bouwtoezicht. We zien dat ondernemers dit waarderen. Ze vinden het fijn om één toezichthoudende instantie over de vloer te krijgen. Eén aanspreekpunt in plaats van verschillende mensen vanuit een gemeente en verschillende disciplines.”

Integrale handhaving in stroomversnelling

Omgevingsdienst IJmond sprak onlangs nog met de gemeenten in de regio over integrale handhaving, en wat dit voor hen betekent. Bert: “Er is op dit moment een grote schaarste op de arbeidsmarkt voor toezichthouders. Alle gemeenten huren dure bureaus in om die taak te kunnen vervullen. Terwijl wij dat ook samen met de gemeenten kunnen doen. Inmiddels hebben de eerste gemeenten bij ons aangeklopt, met de vraag of we dit per 1 januari 2022 kunnen oppakken met elkaar.” Ook loopt er een pilot met gemeenten waarbij het open source-systeem dat door meerdere omgevingsdiensten wordt gebruikt, aan gemeenten beschikbaar wordt gesteld. “Brandweerwagens in de regio Zaanstreek-Waterland zijn nu voorzien van ons systeem. Als ze naar een brand rijden kunnen ze zien wat voor bedrijf het is en wat voor stoffen er liggen opgeslagen. Een mooi voorbeeld van integraal werken en systemen goed op elkaar afstemmen, of misschien wel centraliseren. Een beweging die nu in een stroomversnelling komt door er gewoon met gemeenten over te praten.”

Ook Omgevingsdienst West-Holland merkt dat - met name kleinere - gemeenten in de richting van de omgevingsdienst kijken. Marlies: “Veel gemeenten hebben financiële uitdagingen in het vooruitzicht én een Omgevingswet die eraankomt. Zij beginnen zich nu af te vragen: moeten we alles rondom die wet zelf organiseren, of kunnen we dat aan de omgevingsdienst vragen? Wij hebben een heel divers en breed pakket. Integraal, dus daar liggen veel kansen. Maar wel zeer versnipperd in wat we voor wie doen. Het vraagt om veel maatwerk, en er is niet altijd ruimte om dat voor elkaar te krijgen. Maar ik vind het een mooie gedachte.”

Bert: “Herkenbaar inderdaad. Ik denk wel dat we als omgevingsdiensten moeten uitkijken dat we geen vergaarbak worden van wat gemeenten kwijt willen. We zijn nu bijvoorbeeld een pilot aan het doen met Airbnb in Zandvoort. En we krijgen ook wel eens vragen op het gebied van openbare orde en veiligheid. Het is de vraag of die taken bij een omgevingsdienst thuishoren. In ons bedrijfsplan voor de komende jaren zijn we daarom wel gaan afbakenen.” 

Lastige keuze

Terug naar de Omgevingswet. Bert ziet dat gemeenten bezig zijn met het opstellen van een omgevingsvisie. “Ik zie wel beweging ontstaan en de contouren komen er. Maar ik zie toch ook nog een beetje een afwachtende houding. Gemeenten lopen in een verschillend tempo, maar zullen uiteindelijk allemaal iets van ons verwachten. Dat is moeilijk te plannen, en vind ik daarom zorgelijk.” Binnen het samenwerkingsverband HLT Samen (Hillegom, Lisse, Teylingen) is de ene gemeente hiermee inderdaad verder dan de ander, beaamt Ilse. “De mazzel die zij met elkaar hebben is dat zij elkaar wel meenemen in het traject van de gemeente die het meest voortvarend is. Wat ook een risico is. Want het kan ook een keuze zijn om rustig aan te doen, consoliderend te werk te gaan. Ze hebben nog tot eind 2029 om aan het Omgevingsplan te werken.Het kan daarom voor gemeenten een lastige keuze zijn om koploper te willen zijn, of juist niet. Maar we leren er ontzettend veel van. En het mooie is dat we het ook in nauwe samenwerking met de omgevingsdienst West-Holland doen. Ik heb de dienst de afgelopen twee, drie jaar leren kennen en zie ze tegenwoordig ook echt als mijn collega. Vroeger was het die adviseur die af en toe een keertje invloog.” 

Samen de Omgevingswet doorgronden

Die goede samenwerking komt voor een belangrijk deel voort uit de Omgevingsacademie West-Holland, een netwerk waarbinnen overheden en ketenpartners kennis en ervaring uitwisselen rondom de Omgevingswet. Iedere maand stond er een thema op de agenda. Marlies: “Het accent is inmiddels verlegd naar: mouwen omhoog en aan de slag met die wet. Daarbij kan iedereen nog steeds terugvallen op het netwerk dat de afgelopen jaren is opgebouwd.” Daarnaast is het Omgevingsspel West-Holland een samenwerkingstool om gezamenlijk de Omgevingswet te doorgronden. Een oefenspel met casussen die groepen integraal aanpakken, om alvast gevoel te krijgen bij de Omgevingswet. Marlies: “Het mooie is dat ook competenties en gedrag in het spel een rol spelen. De Omgevingswet verlangt dat we meer vanuit de initiatiefnemer denken. Kijken wat er wél kan, in plaats van wat er niet kan. Daarbij is het belangrijk om te leren luisteren, in plaats van te zenden vanuit je eigen smaldeel.” 

Bart: “Ik denk dat het de belangrijkste uitdaging wordt om met al die verschillende vakgebieden elkaars taal te gaan begrijpen. Vooral als het gaat om aspecten van ruimtelijke ordening en milieu. De planologen en de milieumensen denken heel verschillend. Maar we zullen elkaar toch moeten gaan begrijpen. Datzelfde geldt voor de samenwerking tussen alle beleidsvelden. Het is heel makkelijk om sectoraal beleid te schrijven en dan te bediscussiëren wiens plan voorrang krijgt, maar straks moet je aan de voorkant bespreken waar je prioriteiten legt en moet je al concessies doen als je je visie opstelt. Dat zal nog niet eenvoudig worden.”  

Niet zelf alles verzinnen

Met de komst van de Omgevingswet krijgen overheden meer beleidsruimte om afwegingen te maken. Maar wat als overheden binnen een bepaalde regio ieder heel verschillende afwegingen gaan maken? Wordt toezicht en handhaving dan geen onmogelijke opgave? Zo heet zal de soep straks niet gegeten worden, verwacht Bart: “Beleidsvrijheid betekent niet dat je overal zelf iets voor moet verzinnen. Want er staan gewoon heel veel standaardregels in de Omgevingswet. Het lijkt mij heel logisch dat je voor standaardsituaties standaardregels gebruikt. En dat je beleidsvrijheid inzet waar het nut heeft. We moeten waken voor het idee dat we straks alles zelf moeten verzinnen. Als wij ons werk als omgevingsdienst uitvoerbaar willen houden, moeten we niets aparts bedenken voor zaken die niet in aanmerking komen voor maatwerk of een speciale regeling. Ook gemeenten moeten beseffen dat ze niet alles zelf hoeven te verzinnen. Dan wordt die opgave ook wat minder zwaar.”

Ilse: “Op dit vlak zijn jullie duidelijk de deskundige. Als gemeenten zijn we hier sterk afhankelijk van jullie kennis als omgevingsdienst. Want zelf hebben we de deskundigheid niet meer in huis om de goede bestuurlijke afweging te kunnen maken. In die zin zijn we als gemeente kwetsbaar. Leuk, die bestuurlijke ruimte die ons wordt aangereikt, maar bij een heleboel dossiers zou ik echt niet weten hoe ik die ruimte zou kunnen inzetten. We hebben de deskundigheid van de omgevingsdienst hard nodig om de kansen die de Omgevingswet biedt, te verzilveren.”