Bouwproject 'Plant je vlag'

‘We kijken naar wat wél kan, in plaats van naar wat níet kan’

Met het bouwproject ‘Plant je vlag’ koos de gemeente Nijmegen voor nieuwe vormen van wonen en werken. De gemeente stelde grond voor circa 200 bouwkavels beschikbaar, waarop toekomstige bewoners hun woondroom mochten verwezenlijken. Zij konden in het gebied letterlijk en figuurlijk hun vlag planten. De bewoners participeren in de plan-, realisatie- én beheerfase van het bouwproject.

Met het stimuleren en faciliteren van deze vergaande burgerparticipatie werkt de gemeente helemaal in de geest van de Omgevingswet. In 2016 was ‘Plant je vlag’ daarom een van de genomineerden voor de Aandeslag-Trofee. Kees Zoon, senior stedenbouwkundige bij de gemeente Nijmegen, vertelt over het initiatief.

‘Plant je vlag’: wat is dat precies?

“Het initiatief is eigenlijk uit nood geboren, in 2009, midden in de bankencrisis. Als gevolg daarvan viel de bouwsector nagenoeg stil, en zat de gemeente met dure bouwgrond waar niets mee gebeurde. We zochten toen naar manieren om toch iets met die grond te doen. Zo kwam het idee op om een gebied aan te wijzen, waar mensen zélf – alleen of met elkaar – hun woning kunnen bouwen, en hun droomplek kunnen maken. En zo ontstond het idee voor ‘Plant je vlag’.”

“Samen met stedenbouwkundige Andries Geerse hebben we vanaf het begin de geïnteresseerde inwoners en ondernemers – creatievelingen, woongroepen, zelfbouwers, architecten – bij het plan betrokken, en zoveel mogelijk ideeën opgehaald. In 2011 zijn we van start gegaan. We hebben een gebied beschikbaar gesteld, waar mensen zelf de plek en de grootte van hun kavel konden kiezen, om er vervolgens hun eigen woonplek te ontwerpen en te bouwen. Andries Geerse bedacht hiervoor een mooi proces van veel overleggen, loten en ruilen. En zorgde daarbij voor de – overigens intensieve – begeleiding.”

“Het uitgangspunt bij dit traject is altijd geweest: we kijken naar wat wél kan, in plaats van naar wat níet kan. We hebben van tevoren weinig regels vastgesteld; er zijn bijvoorbeeld geen welstandseisen. Binnen de randvoorwaarden die we met elkaar hebben bepaald – onder andere op het gebied van duurzaamheid – hebben mensen alle ruimte om hun woonideeën te verwezenlijken. Als gemeente faciliteren wij hen daarin.”

“Inmiddels is er een heel leuke wijk ontstaan. Groen, duurzaam, met veel ruimte voor experimenten, ook voor mensen met een kleinere beurs. En er is veel diversiteit: er staan moderne, strakke villa's, maar ook woongebouwen voor woongroepen en huizen van bijvoorbeeld stro en leem.”

Wat hebben inwoners daaraan?

“Ze hoeven zich aan veel minder regels te houden. Dat brengt ook verantwoordelijkheid met zich mee. Wat normaal gesproken door de overheid wordt geregeld, moeten mensen nu zelf organiseren. Inmiddels zijn er 3 bewonersverenigingen ontstaan waarbinnen dit gebeurt. Bewoners hebben op die manier zelf meer in de hand hoe lang beslissingsprocessen duren. Wat mooi is om te zien: al dat onderlinge afstemmen zorgt voor veel sociale cohesie.”
 

Wat is er sinds de nominatie gebeurd?

“Inmiddels zijn alle kavels verkocht, en is de wijk zo goed als klaar. Dat betekent niet dat wij als gemeente niet meer betrokken zijn. We voeren veel gesprekken over onderhoud en beheer. Bewoners zijn in grote mate zelf verantwoordelijk voor het beheer en onderhoud van de buitenruimte. We zijn nu aan het kijken: wat willen en kunnen bewoners zelf doen, en wat doen wij?”

Wat waren de grootste uitdagingen bij dit project?

“In de eerste plaats: het meekrijgen van ambtenaren. Zij moesten leren omdenken, meedenken en vooral: loslaten. Nu is Nijmegen een gemeente waar collega’s relatief openstaan voor alternatieve plannen. Maar we hadden ook te maken met andere organisaties, zoals omgevingsdiensten. Het is belangrijk dat je die aan de voorkant al meeneemt. Dat hebben wij van begin af aan gedaan.”

“Verder heeft het niet tot de kostenbesparing geleid waar we aanvankelijk op hoopten. Want laat je als gemeente zoveel mogelijk aan bewoners zelf over, dan scheelt dat natuurlijk werk. Tegelijkertijd is er óók veel begeleiding en nazorg nodig om alles in goede banen te leiden. Er ontstaat bijvoorbeeld wel eens een conflict tussen bewoners – wat als de ene buurman met zijn aanbouw het uitzicht van de ander belemmert? Voorheen stapten buren dan naar de gemeente of waren daar strakkere regels voor. Nu moeten mensen daar zelf onderling uitkomen. Dat moet goed begeleid worden, en dat kost tijd en geld.”

“Een uitdaging voor de initiatiefnemers was de financiering door banken. Die vroegen zich af of sommige woningen, bijvoorbeeld die van stro en leem, wel courant genoeg zouden zijn. Een aantal bewoners had daardoor moeite om een hypotheek voor hun bouwproject te krijgen. Dat hebben we opgelost door als gemeente een starterslening in het leven te roepen.”

Wat wordt de volgende stap?

“Het project is zo goed als afgerond. De laatste woningen worden gebouwd, en de laatste stukken openbare ruimte worden in gezamenlijkheid gerealiseerd. Het is van belang om nu al na te denken over de toekomst. Wat gebeurt er bijvoorbeeld als mensen gaan verhuizen? Snapt de nieuwe generatie bewoners het concept dan nog wel? Wat als een nieuwe bewoner bijvoorbeeld geen deelauto wil met zijn buurman, en er een extra parkeerplek nodig is? Het is heel belangrijk dat bewoners hier goed over communiceren met elkaar. De bewonersverenigingen zouden dat kunnen oppakken.”

“Als gemeente onderzoeken we nu of we nog een keer een vergelijkbaar project kunnen opzetten. En of dat dan helemaal op dezelfde manier zou moeten. Wij denken dat dit op andere plekken in Nijmegen – zij het op kleinere schaal – zeker mogelijk is!”

Meer weten?

• Website van Plant je vlag
• Welovethecity, het bureau van stedenbouwkundige Andries Geerse !!
• Plant je vlag – kavelpaspoorten
• Kees Zoon over Plant je vlag tijdens bijeenkomst over Omgevingswet