‘Wij geven gezondheid een plek binnen de inrichting van de leefomgeving.’

BrOS en Quickscan

De Quickscan Gezonde Leefomgeving (voorheen: Gelderse Gezondheidswijzer) is een instrument waarmee gemeenten kunnen onderzoeken hoe buurten of wijken ervoor staan op het gebied van gezondheid in relatie tot de omgeving. Deze scan is ontwikkeld door de Provincie Gelderland, het adviesbureau Royal HaskoningDHV en de drie Gelderse GGD’en, en wordt momenteel gecoördineerd vanuit de GGD Gelderland-Midden. De aanpak combineert kwantitatieve data uit verschillende bronnen met gegevens die de gemeenten zelf aanleveren. Net als de BrOs is ook de Quickscan thematisch ingedeeld.

Twee projecten kortom, die aantonen hoe de Omgevingswet en gezondheid met elkaar verbonden zijn. Aan het woord: Wieteke de Vries van de GGD Hart voor Brabant over de BrOS, en Moniek Zuurbuur van de GGD Gelderland-Midden over de Quickscan.

Kunnen jullie wat meer vertellen over deze initiatieven?

Zuurbier: “Mensen kijken bij de ontwikkeling van de leefomgeving vaak maar naar één gezondheidsaspect: óf geluid, óf groen, óf geur. Terwijl: een gezonde leefomgeving is zoveel breder. Met de Quickscan geven we een beeld van de verschillende thema’s waar je naar kan kijken. Gemeenten vullen de Quickscan zelf in met meerdere medewerkers. Wij vullen hun gegevens aan met bestaande data. Ons doel is om thema’s rond gezondheid in relatie tot de leefomgeving beter bespreekbaar te maken.

Alleen al het invullen zelf levert vaak waardevolle inzichten op. Hierbij geef je verschillende aspecten van de leefomgeving een score, die loopt van 1 tot 5. We hadden een keer een gemeente die voor een bepaalde wijk een 1 moest invullen voor groen, terwijl naast die wijk een groot park ligt. Dit leverde een interessante discussie op: vervult het park de behoefte aan groen? Hoe zit dat voor volwassenen, en voor kleine kinderen? Uiteindelijk gaat het ook niet om het cijfer, maar om dit soort gesprekken, en de inzichten die je samen krijgt om daarna met elkaar de leefomgeving gezonder te maken.”

De Vries: “De GGD doet elke vier jaar onderzoek naar de gezondheidsbeleving van Brabanders. Daardoor hebben we een schat aan data beschikbaar. We zagen een mooie kans om gezondheid een plek te geven binnen de Omgevingswet. De BrOS geeft gemeenten informatie, maar ook inspiratie voor beleid. Zoals: wat kunnen ze zelf doen om de gezondheid van inwoners te beschermen en bevorderen? Hoe kunnen ze bijvoorbeeld voorkomen dat de stad te veel opwarmt? Welke good practices zijn er op dit gebied?

“Net als de Quickscan is de BrOS een middel om het gesprek mee aan te gaan. Met verschillende beleidsafdelingen van een gemeente bijvoorbeeld, voor de ontwikkeling van de omgevingsvisie of de omgevingsplannen. Maar ook met inwoners. De twee instrumenten vullen elkaar mooi aan. Zo kunnen de feitelijke data en de belevingsdata die in de BrOS over een bepaalde gemeente beschikbaar zijn, weer worden gebruikt om de Quickscan mee in te vullen. Op die manier krijg je een compleet beeld van alle thema's binnen de leefomgeving. En van wat er (positief of negatief) opvalt.

Zuurbier: “Die data over de beleving van de leefomgeving die de GGD’en in Brabant hebben, wordt helaas niet door alle GGD’en verzameld. Maar we zeggen wel altijd tegen gemeenten: neem de beleving ook mee. Wandel bijvoorbeeld eens een keer door de wijk en spreek met de bewoners en gebruikers van het gebied over hoe zij hun omgeving beleven. Ook de Leefplekmeter kan daarbij gebruikt worden.”

Wat hebben inwoners en ondernemers hieraan?

De Vries: “Onze doelgroep bestaat in eerste instantie uit de gemeenten. Maar als je bewoners wilt betrekken bij de omgevingsvisie, bij de omgevingsplannen of bij specifieke gebiedsontwikkelingen, is dit een handig hulpmiddel. Het geeft richting aan het gesprek: herkennen de bewoners de punten die hieruit komen? Welke vinden ze het belangrijkst?”

Zuurbier: “Ook bij de Omgevingstafel kunnen deze instrumenten worden ingezet. Als gemeenten in gesprek gaan met ondernemers, kunnen beide partijen eenvoudig zien wat er in een wijk speelt.”

De Vries: “Beide instrumenten zijn openbaar. Ondernemers zouden ze kunnen gebruiken om hun plannen voor te bereiden. Een projectontwikkelaar kan bijvoorbeeld zien dat woningen vanuit gezondheidsoogpunt altijd een geluidsluwe kant moeten hebben, en daar in zijn plannen alvast op inspelen.”

Wat is er de afgelopen jaren gebeurd?

De Vries: “Toen we de prijs wonnen, was de BrOS al online, en stonden we in de startblokken om door te ontwikkelen. Maar toen kwam corona en was de GGD vooral daarmee bezig. Afgelopen anderhalf jaar zijn we wel doorgegaan met het oppakken van beleidsvragen over een gezonde leefomgeving. Hier hebben we de BrOS steeds bij ingezet. Maar de doorontwikkeling, zoals het toevoegen van nieuwe thema’s, lag helaas stil. Afgelopen mei hebben de drie GGD’en samen besloten om weer een doorstart te maken. Ik merk wel dat er door corona meer aandacht is voor preventie en het belang van een goede gezondheid.”

Zuurbier: “De start van het project was heel stevig, maar nu moeten we het steeds tussen ons gewone werk door doen. Dat is best een puzzel soms, om daar steeds de tijd voor te vinden. Ook omdat de Quickscan zo veel onderwerpen omvat. Tegelijkertijd vinden we die brede kijk op de leefomgeving juist heel belangrijk. Net als Wieteke hadden ook wij last van corona, maar zien ook wij dat preventie en een gezonde leefomgeving nu meer in the picture staan. Dus laten we daar vooral gebruik van maken!”

Wat waren de grootste uitdagingen?

De Vries: “Normaal werken we volgens een vastomlijnd plan, dat we van tevoren uitschrijven. Maar de BrOS is ontwikkeld volgens de scrum-methode. Hierbij werk je steeds met tussenstappen, waarbij je steeds feedbackmomenten organiseert met belangrijke stakeholders. In ons geval waren dat de gemeenten en het RIVM, omgevingsdiensten en waterschappen. Je ontwikkelt dát waar de eindgebruiker behoefte aan heeft en je stelt continu bij. Bij deze manier van werken weet je van tevoren niet wat je uiteindelijk gaat opleveren. De betrokken organisaties gaven ons het vertrouwen dat er over 1,5 jaar iets goeds zou liggen, maar dit stond niet op papier. Best wel spannend. Gelukkig is het een succes geworden, maar het had ook anders kunnen uitpakken. Toch ben ik ervan overtuigd dat we dit alleen hebben kunnen ontwikkelen omdat we zo veel ruimte en vertrouwen hebben gekregen.”

Zuurbier: “Wij merken wel eens dat gemeenten zich te veel richten op de ‘scores’ van de Quickscan. Dan wordt de scan al snel als een soort checklist die je kunt afvinken en vervolgens terzijde schuiven. Terwijl het juist gaat om de inzichten die het oplevert, en wat je hier vervolgens mee doet. En het doel is ook niet om de hoogste scores te halen, maar om te doen wat je kunt om de leefomgeving gezonder te maken. Daar proberen we gebruikers steeds aan te herinneren.”

Wat wordt de volgende stap?

Zuurbier: “We zijn de Quickscan steeds aan het bijwerken: we kijken naar nieuwe thema’s, en er komen continu nieuwe gegevens bij. Ook vragen we gebruikers om eigen thema’s toe te voegen als ze er data over hebben. Daarnaast willen we graag gegevens ontsluiten in een Geoviewer op een eigen site. We verwijzen nu naar meer dan 10 verschillende bronnen, en mensen moeten nu nog zelf naar die verschillende websites. Het zou mooi zijn als ze de gegevens uit die bronnen straks op één plek kunnen raadplegen.”

De Vries: “De komende tijd willen we ons richten op verdere implementatie bij gemeenten, en op de gebruiksvriendelijkheid van de BrOS. Ook willen we net als onze collega’s in Gelderland meer thema’s toevoegen, bijvoorbeeld ‘trillingen’. Van sommige thema's hebben we nu wel feitelijke data, maar nog geen belevingsdata. Om deze op te halen gaan we een binnenkort in de hele provincie een gezondheidsmonitor uitvoeren die specifiek is gericht op de leefomgeving.”