Gesprek vastgelopen? Probeer dilemmalogica!

Het programma Aan de slag met de Omgevingswet ontdekte dilemmalogica een tijdje geleden. Ongetwijfeld kunt u er ook uw voordeel mee doen. Want als we de Omgevingswet invoeren, wat betekent dat dan in de praktijk voor de ontwikkeling van een gebied of woonwijk? Hoe blijven we constructief met elkaar in gesprek over thema’s als: wat betekent de energietransitie voor onze buurt, hoe zorgen we ervoor dat het winkelgebied vitaal blijft, en: hoe kunnen we windmolens acceptabel inpassen in ons landelijke gebied?

Hoe helpt dilemmalogica?

Dilemmalogica is een methode waarmee alle betrokkenen vanaf het begin samen op zoek gaan naar de gemene deler. Onder het mom: laten we niet alleen kijken naar wat ons scheidt, maar vooral onderzoeken wat ons bindt. Guido Rijnja, adviseur communicatiebeleid bij de Rijksvoorlichtingsdienst, ontwikkelde deze praktische manier van omgaan met tegengestelde belangen. Wie vertegenwoordigt welk standpunt? En wat zou je kunnen doen om de partijen dichter bij elkaar te brengen? De focus ligt daarbij op: wat kan wél?

Het prettige aan dilemmalogica is dat deze aanpak geschikt is voor alle betrokkenen in een proces. Dus net zo goed voor inwoners en ondernemers als voor ambtenaren en wethouders. Dilemmalogica is stap voor stap in praktijk te brengen en in te zetten bij allerlei ingewikkelde gesprekken met uiteenlopende belangen. Het helpt als daarbij een geoefende gespreksleider aanwezig is. Maar als dat niet het geval is: met wat concrete handvatten kunt u het gesprek vaak zélf ook begeleiden en weer op gang helpen. Gebruik daarvoor de Handreiking Dilemmalogica en de tips verderop in dit artikel.

Participatie: link tussen dilemmalogica en de Omgevingswet

Participatie is een belangrijke pijler in de Omgevingswet. Overheden moeten participatie goed regelen in omgevingsvisies, programma’s, omgevingsplannen, projectbesluiten, omgevingsvergunningen en omgevingsverordeningen en waterschapsverordeningen. Als betrokkenen bij elkaar komen voor participatie, initiatiefnemer of belanghebbende zijn, wil dat nog niet meteen zeggen dat ze het met elkaar eens zijn. Daar komt dilemmalogica van pas om de dialoog te starten en gaande te houden. Vooral door de drijfveren van anderen te ontdekken. Partijen die hun motieven bespreekbaar maken, leggen met elkaar de basis om te kijken wat wél kan.

Participeren kun je leren

LSA Bewoners is een voorbeeld van een organisatie die dilemmalogica al toepast in relatie tot de Omgevingswet. Dit actieve netwerk van bewonersgroepen zet zich in voor hun eigen buurt. Thijs van Mierlo van het LSA:

Beleid werkt pas als de directbetrokkenen zoveel mogelijk zelf regie houden over wat belangrijk is voor henzelf en hun omgeving. De afgelopen tijd gingen steeds meer actieve bewoners zich afvragen welke gevolgen de Omgevingswet voor hen gaat hebben. Gelukkig zocht de relatiemanager Omgevingswet van Aan de slag contact met LSA. Zo kwamen we samen tot de conclusie dat besluitvorming en participatie gemeenschappelijke opgaven zijn van initiatiefnemer en bewoners. Dilemmalogica is daarbij een nuttige aanpak.

Lastig blijkt het nog wel om bij de bevoegd gezagen aan tafel te komen als je een bewonersinitiatief hebt. Daarvoor komt een goed netwerk van pas. Ook hier blijkt hoe belangrijk het is dat een gemeente goed vindbaar, toegankelijk en bereikbaar is.

Gespreksleiders trainen

Om zoveel mogelijk mensen te helpen het goede gesprek aan te gaan over de Omgevingswet, vinden inmiddels online trainingen ‘Gespreksleiders dilemmalogica en de Omgevingswet’ plaats. Trainer Guido Rijnja oefent hierbij met deelnemers met het toepassen van dilemmalogica in het eigen werkgebied. Ook voor groepen vanuit het LSA zijn er soortgelijke trainingen beschikbaar. Want ook daar zijn stevige gespreksleiders nodig.

Wat de trainingen opleveren

Wie komt er op zijn werk nu geen voorbeelden tegen van een gesprek dat in een patstelling eindigt? Uit deze praktijkvoorbeelden komen concrete leerpunten naar voren, waarmee u ook uw voordeel kunt doen via dilemmalogica.

Obstakels en oplossingen uit de praktijk

Obstakel: De waaromvraag vergeten

Wordt aan het begin van een gesprek de waaromvraag overgeslagen, of komt er geen goed antwoord op, dan pluk je daar later de wrange vruchten van.

Oplossing: Herhaal regelmatig waarom je samen aan tafel zit

Een van de deelnemers stelde voor om iedere vergadering te beginnen met het beantwoorden van de vraag: ‘Waarom zijn we hier ook al weer met elkaar in gesprek? Waar willen we samen heen?’. Zo garandeer je dat de neuzen steeds dezelfde kant op wijzen, ook in de waan van iedere dag.

Obstakel: rollen en kaders onduidelijk

Met welke pet op zit iemand aan tafel? Is dat dezelfde pet als de vorige keer? Of is er nu sprake van een andere rol? En wat is de bewegingsvrijheid die we hebben bij het invullen van onze uitdaging? Ligt alles open? Of zijn er randvoorwaarden om rekening mee te houden?

Oplossing: speel open kaart over ‘petten’ en randvoorwaarden

Merkt u dat er onduidelijkheden bestaan over de rol die iemand vervult aan de gesprekstafel? Stel daar dan concrete vragen over en zorg dat de onduidelijkheid en ruis snel verdwijnen. Stel ook aan het begin van het gesprek meteen aan de orde wat de kaders zijn waarbinnen proces en oplossingsrichting moeten vallen. Is al bepaald dat er een weg moet worden aangelegd van A naar B? Of moet de doorstroming tussen A en B beter, en staat het ons vrij daar een passende oplossing bij te zoeken?

Obstakel: imagokwesties en andere onzekerheden

Bijna ieder mens heeft onzekerheden. Over zijn/haar kunnen, of over zijn/haar rol in een proces, bijvoorbeeld. Ook is vrijwel iedereen gevoelig voor hoe hij/zij, of zijn/haar organisatie, overkomt voor ‘de buitenwacht’. In tijden van naderende verkiezingen ligt daar nog een extra gevoeligheid. Dan durft een gesprekspartner bijvoorbeeld geen harde toezeggingen over een onderwerp te doen, omdat de gevolgen daarvan niet te overzien zijn voor de kiezer. Waardoor niet alle kaarten open op tafel liggen naar de gesprekspartners toe. Ook komt het voor dat toezeggingen in zo'n bijzondere periode niet nagekomen worden.

Oplossing: noem twijfels bij de naam

Zorg tijdens ieder gesprek dat gevoeligheden en onzekerheden heel concreet benoemd worden. Zo weet iedereen van elkaar waar twijfels en onzekerheden liggen die nu of later voor uitdagingen kunnen zorgen. Door in het gesprek direct open kaart te spelen, bijvoorbeeld over dubbele rollen, of over het effect van een beslissing op het imago, wordt onzekerheid een gemene deler. Dan wordt het iets dat ons bindt, iets dat leidt tot een goed gesprek en begrip voor elkaars situatie. Én iets dat zorgt dat iedereen weer met een gerust gevoel terug kan naar zijn/haar achterban.

Obstakel: haastige spoed

Wij mensen hebben een natuurlijke reflex om zo snel mogelijk naar een oplossing toe te willen springen. Maar om het goéd te doen, moeten we éérst begrijpen wat het precieze probleem is. Wat is de omvang? Waar lopen de lijnen? Waar conflicteren ze en waar komen ze mooi samen?

Oplossing: neem meer tijd, al voelt dat eerst tegennatuurlijk

Neem toch meer tijd om zoveel mogelijk boven tafel te krijgen wat speelt, ook onderhuids, qua gevoel en emotie. Al voelt het misschien alsof je de zaak ’uitmelkt’, je kunt zo uiteindelijk veel vlotter tot een goede, gedragen oplossing komen voor alle partijen.

Conclusie

Ga meteen als een probleem op tafel komt een goed gesprek daarover aan. Het is gelukkig steeds meer een logische manier van doen. Het allerbelangrijkste daarbij is dat de betrokkenen elkaar blijvend weten te vinden. Dat ze blijven praten met elkaar, en gevoeligheden concreet benoemen. Spring daarbij niet te snel naar een oplossing. Onderzoek eerst wat er onder de oppervlakte borrelt. Voed zo de goede verstandhouding én de mogelijke oplossing van het dilemma. Een oplossing met draagvlak voor alle partijen.

Overweeg tot slot een tweesporenbeleid bij de inzet van dilemmalogica. Enerzijds is het mogelijk bij lastige gesprekken een gespreksleider te vragen het proces in goede banen te leiden. Als onafhankelijke derde. Anderzijds is het goed als bevoegd gezagen en andere betrokken organisaties zélf de mensen in huis hebben die technieken als dilemmalogica kunnen toepassen. Dat kan iedere functionaris zijn die affiniteit voelt met de aanpak dilemmalogica en een poging wil wagen die te leren toe te passen. In de praktijk blijkt dat het hoe dan ook andere, bewustere gesprekken oplevert. Een belangrijke eerste stap. En naarmate er meer oefenmeters worden gemaakt, zal dilemmalogica alleen maar meer begrip en goede gesprekken gaan opleveren.

Binnen LSA wordt het gesprek over de toepassing van dilemmalogica en de benodigde ondersteuning voortgezet. Volg die ontwikkeling via de website van LSA. Ook bij de verdere uitwerking van de professionele aanpak van communicatie en participatie bij Aan de slag met de Omgevingswet, behoort dilemmalogica tot de basisbagage.

Heeft u vragen? Wilt u het gesprek ook met dilemmalogica leren leiden en vlottrekken? Stuur een mail aan Guido Rijnja van de Rijksvoorlichtingsdienst, via g.rijnja@minaz.nl.