'De Omgevingswet is geen overheidsfeestje'

Foto Remco Zwinkels

Hoe partners bijdragen aan een soepele implementatie van de Omgevingswet

Het bedrijfsleven en semioverheid zijn belangrijke gebruikers van de Omgevingswet en hebben waardevolle kennis en ervaring in huis. Koos Seerden (directeur van ruimtelijk bureau Rho adviseurs) en Jort Kuipers (hoofd Ruimte en Recht bij netbeheerder Stedin) vertellen wat de Omgevingswet voor hun werk betekent, hoe zij zich voorbereiden op de inwerkingtreding én waarom samenwerking tussen partijen zo belangrijk is. Ook doen ze een oproep aan de overheden.

Jort Kuipers, Stedin — Jort Kuipers, hoofd Ruimte en Recht bij netbeheerder Stedin

Koos Seerden, Rho adviseurs — Koos Seerden, directeur ruimtelijk bureau Rho Adviseurs

Hoe kijken jullie tegen de Omgevingswet aan?

Kuipers: 'Dat alle wetgeving straks op één plek te vinden is vind ik een grote vooruitgang. Zo kun je niets over het hoofd zien. En dat alle vergunningen op één plek zijn aan te vragen is voor ons ook erg interessant, want als netbeheerder vragen we zo’n 16.000 vergunningen aan per jaar. Wij zijn erbij gebaat dat dat zo soepel mogelijk verloopt.'

Seerden: 'De geest van de Omgevingswet, de ‘ja-mits’-gedachte, spreekt me erg aan. Wel valt het me op dat het uitgangspunt vertrouwen de afgelopen jaren een beetje naar de achtergrond is verdwenen. In de praktijk zie ik helaas vaak dat overheden toch nog veel dichttimmeren. Dat vind ik jammer. De Omgevingstafel, waarbij je een initiatief in één klap door alle partijen laat toetsen, vind ik wel interessant. Dat kan ons werk veel makkelijker maken.'

Kuipers: 'Ik vind het heel goed dat participatie een belangrijkere plek krijgt. Hier doen we al aan bij Stedin, maar het is nog niet zo ingebed in de organisatie. Ik zie veel kansen op dit gebied: door de omgeving mee te nemen kom je tot een breder gedragen besluit, en vaak nog sneller ook.'

'Als het om de Omgevingswet gaat zijn we niet elkaars concurrenten, maar collega’s.'

Wat betekent de Omgevingswet voor jullie werk? En hoe bereiden jullie je voor?

Seerden: 'De Omgevingswet vraagt veel van ruimtelijke bureaus. We moeten allemaal op een andere manier gaan werken, en er moet heel veel gemaakt en ontwikkeld worden. Het zou een bizarre investering zijn om dat allemaal alleen te doen. Dus we hebben gezegd: ook al zijn we concurrenten, als het gaat om de Omgevingswet zijn we gewoon elkaars collega’s. Zo is Kennislab ontstaan. Samen hebben we de kennis in huis om nieuwe zaken uit te werken. Door dat samen te doen bouwen we samen kennis op, maar delen we die kennis gelijktijdig.'

'Nu de invoering van de wet in zicht komt versterken we ook onze samenwerking met de andere partijen, zoals het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK), de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG), Tactische Beheer Organisatie (TBO), en softwareleveranciers en de GEO-ICT-branche. De komende drie maanden gaan we samen intensief testen en oefenen. Doordat alle partijen bij elkaar komen vind je, waar je ook tegenaan loopt, gemakkelijker een oplossing. Maar het wordt wel hard werken komende tijd.'

Routeplanner RES en Omgevingswet voor gemeenten

Kuipers: 'Ook bij ons vraagt het om een flinke investering. Omdat we zo veel vergunningen aanvragen wilden we graag zelf aansluiten op het DSO. We hebben net met een Application Programming Interface (API) een directe verbinding weten te leggen tussen onze eigen systemen en het DSO. Hierdoor kunnen we via onze eigen systemen vergunningen aanvragen en de voortgang hiervan monitoren.'

'Als netbeheerder hebben we er ook mee te maken dat wij met gemeenten nu bepaalde regels en wetten zelf mogen aanpassen. Onze leidingen lopen vaak door meerdere gemeenten heen, dus wij kunnen op één traject bijvoorbeeld te maken krijgen met vijf verschillende sets aan regels. Dus we hebben ons de afgelopen tijd uitgebreid in die verschillen verdiept.'

'Doordat alle partijen bij elkaar komen vind je, waar je ook tegenaan loopt, gemakkelijker een oplossing.'

Hoe zien jullie je eigen bijdrage aan de keten?

Seerden: 'Nu de invoeringsdatum steeds dichterbij komt, wordt de praktische invulling belangrijker. Hier kunnen wij als ruimtelijke bureaus een belangrijke bijdrage aan leveren, want wij maken 80 procent van de bestemmingsplannen. Dat wordt wel eens vergeten, maar de Omgevingswet is geen overheidsfeestje.'

'Als Kennislab hebben we bijvoorbeeld modellen ontworpen hoe je volgens de wet een omgevingsplan wijzigt om ontwikkelingen mogelijk te maken, zoals woningbouw. We hebben een paar echte projecten gekozen die recent onder de Wet ruimtelijke ordening waren geregeld, en hebben deze opnieuw geregeld volgens de Omgevingswet. Deze modellen worden in mei gepubliceerd en bieden zowel houvast voor gemeenten als ruimtelijke bureaus. Ook hebben we enige tijd geleden samen de routeplanner 'RES en Omgevingswet voor gemeenten' ontwikkeld, die inzicht geeft in het traject van energiestrategie naar vergunning. Denk aan vragen als: welke instrumenten van de Omgevingswet kun je hierbij inzetten, met welke partners werk je samen?'

Bekijk de video met Koos Seerden en Jort Kuipers

Kuipers: 'Net als Rho adviseurs werkt ook Stedin veel samen. Zo trekken we op met andere netbeheerders om zoveel mogelijk voorwerk te doen. We hebben bijvoorbeeld samen de wetgeving getoetst, maar ook een voorschot genomen op de energietransitie. We voorzien dat er in de toekomst veel nieuwe hoogspanningstations nodig zullen zijn en hebben hier vast een model voor gemaakt, dat een idee geeft van hoe die stations eruit kunnen zien en welke vergunningen je daarvoor nodig hebt. Zodat, als het straks zover is, we met alle partijen sneller door dat vergunningstraject heen kunnen.'

'Daarnaast werken we samen met gemeenten, want als netbeheerder hebben we ook ideeën en wensen voor de inrichting van het DSO. Kennisdeling vind ik erg belangrijk, mensen kunnen mij ook altijd benaderen met vragen. Ik help ze graag verder.'

Welke rol speelt de energietransitie bij de Omgevingswet?

Kuipers: 'Voor de energietransitie zullen we meer kabels en leidingen in de grond gaan leggen. Dus het aantal vergunningsaanvragen zal voor ons toenemen. Daarom is het nog belangrijker voor ons dat dit straks soepel verloopt. Ik voorzie ook dat er voor sommige dingen nog geen wetgeving is. Denk aan vragen als: hoe groot mag een accupakket voor zonne-energie zijn? En: willen we wel batterij-opslag in woonwijken? Dan komen gemeenten weer terecht bij Koos.'

'Wij kunnen op één traject te maken krijgen met vijf verschillende sets aan regels.'

Seerden: ‘De Omgevingswet kan de energietransitie ingewikkelder maken, en dan vooral door de ruimte die gemeenten hebben om regels lokaal aan te passen, waar Jort het net over had. Je ziet gelukkig wel ook op dit gebied samenwerking ontstaan, dat gemeenten zeggen: laten we het toch een beetje op dezelfde manier doen.'

Welke uitdagingen zien jullie nog voor de Omgevingswet? En hoe gaan jullie daarmee om?

Seerden: 'Overheden besteden het maken van bestemmingsplannen vaak uit aan bureaus, maar het aantal medewerkers is sinds de bouwcrisis in 2011 flink gekrompen. Tegelijk moeten we nu veel meer doen dan vóór 2011. We moeten de energietransitie aanpakken, de stikstofcrisis oplossen, de woningbouwcrisis aanpakken én de Omgevingswet invoeren. We zullen slim moeten samenwerken om het werk gedaan te krijgen.'

Kuipers: 'Als netbeheerder lopen we tegen hetzelfde aan: te weinig mensen voor de opgaven waar we voor staan. En hetzelfde zien we bij gemeenten: ook zij zitten tot over hun oren in het werk.'

'We maken regelmatig mee dat de afdeling ruimtelijke ordening en energietransitie zich nog aan elkaar moeten voorstellen.'

Seerden: 'Ik vind dat er bij gemeenten te veel nadruk wordt gelegd op het maken van een volledig omgevingsplan, dat zij voor 2029 klaar moeten hebben. Dat vraagt enorm veel capaciteit, die ze niet kunnen inzetten voor de energietransitie, de woningbouw of landbouw. Terwijl: het vergunningstraject is het sluitstuk. Hiervoor is al járen voorbereidingswerk gedaan. Dus ik zou zeggen: zorg eerst dat je dat voortraject goed organiseert. De omgevingstafel, het begeleiden van projecten. Zorg dat je weet wat je moet doen en klaar bent om projecten voor elkaar te krijgen, en maak op basis daarvan je omgevingsplan.'

'Wat ik ook zou willen meegeven aan gemeenten: werk meer onderling samen, en zorg ook dat je eigen afdelingen goed samenwerken. Het Kennislab organiseert wel eens sessies voor gemeenten die in de RES zitten, waarbij zowel de afdeling die zich bezighoudt met de energietransitie als de afdeling ruimtelijke ordening aanwezig zijn. We hebben al vaak meegemaakt dat die zich aan het begin van de sessie nog aan elkaar moesten voorstellen, en aan het eind concludeerden: wij moeten samenwerken.'

Hoe zien de volgende stappen er voor jullie uit?

Seerden: 'Wij gaan nu onze hele organisatie trainen om concreet te werken met de Omgevingswet. Dit doen we aan de hand van de modellen die ik net noemde, in trajecten van drie maanden. Dat wordt een intensief traject, maar dit is wel nodig om de volgende stap te maken.'

Kuipers: 'De komende tijd richten we ons vooral op participatie. We zijn een participatieleidraad aan het schrijven, die medewerkers meer houvast geeft voor hoe ze het kunnen aanpakken. Om te zorgen dat deze ook echt bij medewerkers landt, gaan we ze ook opleiden en coachen. Verder gaan we met de hele organisatie oefenen met het DSO. Mijn droom is dat als we op 1 januari een aanvraag doen, hier soepel een vergunning uitrolt.'

→ Vanaf mei zijn de modellen van Kennislab te vinden op de website van de VNG.