Me(e)r dan ooit: doorontwikkeling van de mer

Me(e)r dan ooit: de position paper over de doorontwikkeling van milieueffectrapportage

Al 35 jaar lang zorgt milieueffectrapportage dat de overheid de juiste afwegingen over het milieu neemt bij plannen voor onze leefomgeving. En dat is, nu ons milieu onder toenemende druk staat en de Omgevingswet nieuwe eisen stelt aan plannen voor de leefomgeving, belangrijker dan ooit. Een goed moment dus om te kijken wat er goed gaat binnen het proces van de milieueffectrapportage en waar doorontwikkeling meerwaarde heeft. De Commissie voor de milieueffectrapportage (Commissie m.e.r.) werkte het uit in de position paper met de titel: Me(e)r dan ooit, dat zij 14 april publiek maakte. Lourens Loeven (directeur Commissie m.e.r.) vertelt ons meer.

Van dijkversterking tot de bouw van een industrieterrein en van de aanleg van een veehouderij tot het verbreden van een snelweg: voor ieder plan met impact op de leefomgeving moet volgens Europese en nationale wetgeving een milieueffectrapport (MER) worden gemaakt én getoetst.

Initiatiefnemers van een ontwikkelplan verzamelen in dat rapport alle belangrijke milieu- en omgevingsinformatie. De Commissie m.e.r. beoordeelt het rapport: zij kijkt of de milieueffecten goed zijn beschreven, of het aan de wettelijke eisen en het beleid voldoet en of alternatieve mogelijkheden voor het project zijn bekeken. Belangrijk hierbij is de onafhankelijke rol van de Commissie. Zij kijkt puur of alle relevante milieu-informatie in het rapport staat, zodat het bevoegd gezag haar besluit goed kan afwegen. Want het bevoegd gezag beslist uiteindelijk of een plan wel of niet doorgaat.

Me(e)r dan ooit

Lourens: 'Milieueffectrapportage was nog nooit zó belangrijk als nu. We staan in Nederland voor gigantische uitdagingen wat betreft onze leefomgeving: we moeten een miljoen woningen bijbouwen. We zoeken naar oplossingen voor de klimaatverandering, het energietekort en de stikstofproblematiek. En onze natuur heeft nog nooit zo onder druk gestaan als nu. Dat zijn vraagstukken met grote effecten op onze leefomgeving. Om dat aan te pakken is het meer dan ooit van belang om bij het maken van plannen voor de leefomgeving de milieueffecten mee te wegen, zodat we integraal kunnen werken aan oplossingen. En bewuste keuzes maken voor de toekomst van ons land.'

Instrument voor de Omgevingswet

Lourens: 'De komst van de Omgevingswet was de directe aanleiding voor het opstellen van de position paper. Daarin werkten we uit hoe de twee elkaar ondersteunen. Het doel van de Omgevingswet en het doel van milieueffectrapportage sluiten naadloos op elkaar aan: beiden willen zorgen dat bevoegd gezagen in hun plannen de effecten op het milieu en de omgeving laten meewegen om zo een veilige en gezonde leefomgeving te behouden. En ze helpen elkaar om dat doel te bereiken.'

'De Omgevingswet zet milieueffectrapportage actief in: het beantwoordt bij alle 6 kerninstrumenten van de Omgevingswet de vraag of het milieu daarin goed is meegenomen. Van omgevingsvisie en omgevingsplan, tot algemene regels, programma’s, projectbesluiten en omgevingsvergunningen, bij alle besluiten komt het milieueffectrapport om de hoek kijken. Je kunt bijna zeggen dat wij het 7e kerninstrument zijn dat de 6 andere kerninstrumenten helpt en controleert.'

Gemeenschappelijke waarden

Lourens: 'De Omgevingswet stelt ook eisen aan bevoegd gezagen die overeenkomen met speerpunten van milieueffectrapportage, zoals integraliteit: je kunt onderwerpen zoals de energietransitie en het woningtekort echt niet meer als losse onderwerpen zien. De bouw van duurzame woningen versnelt de energietransitie. En duurzame energie in een nieuw wooncomplex is essentieel als je wilt dat de bewoners over een paar decennia nog toegang hebben tot energie. Je moet ieder plan dus integraal bekijken. Dat de nieuwe wet die integraliteit stimuleert, daar zijn wij natuurlijk heel blij mee.'

'En vroegtijdige participatie is nog zo een gedeelde waarde. Op tijd beginnen met milieueffectrapportage helpt bij het uitvoeren van participatie. Want: hebben bewoners zorgen over bijvoorbeeld een plan voor de aanleg van windturbines? Dan kunnen ze in het openbare milieueffectrapport gelijk zien of hun zorgen over geluidsoverlast en slagschaduw terecht zijn. En wat de milieueffecten van alternatieve opties zijn. Als initiatiefnemer kun je vervolgens je plan nog aanpassen aan de hand van de reacties van omwonenden. Op die manier ondersteunt milieueffectrapportage dus de participatie.'

Punten voor doorontwikkeling

Lourens: 'In de position paper namen we 6 punten op voor de doorontwikkeling van milieueffectrapportage. Om tot die punten te komen spraken we met stakeholders: provincies, gemeenten, waterschappen, omgevingsdiensten, het bedrijfsleven en maatschappelijke partijen. We vroegen ook aan jonge mensen wat zij belangrijk vinden. Eén punt dat uit die gesprekken naar voren kwam was dat bevoegd gezagen bij het opstellen van een plan graag het brede scala aan omgevingseffecten in beeld hebben, dus naast geluid, lucht, water en natuur ook circulariteit, klimaat, landschap en sociale effecten zoals gezondheid. We wijzen hen erop dat ze die effecten kunnen vastleggen in een omgevingseffectrapport (OER).'

'Ook werd duidelijk dat we de milieueffectrapportageplicht actueel moeten houden. Bij projecten zoals de aanleg van zonneparken en de bouw van datacentra is die plicht er nu namelijk niet, simpelweg omdat we 10 jaar geleden niet met zulke projecten te maken hadden. Maar die projecten hebben wel een groot effect op onze leefomgeving. Het is dus van belang dat we meegaan met ontwikkelingen en een milieueffectrapportageplicht stellen wanneer dat nodig is.'

'Andere punten van doorontwikkeling zijn: de inzet op vroege participatie, strenger toezicht op naleving van de milieueffectrapportageplicht, en het terugkeren van de plicht om milieueffectrapporten bij complexe projecten door ons te laten toetsen onder de Omgevingswet. Tot slot wil de Commissie m.e.r. haar aanwezige kennis meer delen. We zijn een onafhankelijk adviesorgaan met experts vanuit universiteiten, onderzoekscentra, adviesbureaus en organisaties zoals het RIVM en TNO. De kennis die wij opdoen uit de beoordeling van plannen en projecten kunnen we veel proactiever gebruiken om de overheid te adviseren, bijvoorbeeld als wij problemen in de toekomst zien aankomen.'

Het vervolg

Lourens: 'Op 14 april overhandigden we de position paper aan Roald Lapperre, directeur-generaal Milieu en Internationaal, Ministerie van Infrastructuur en Waterschap. Dat was een belangrijke eerste stap, want nu ligt de informatie daar waar er actie moet worden ondernomen: bij de overheid. Want beslissingen over punten zoals het verplicht stellen van het toetsen van milieueffectrapportage voor nieuwe projecten, daar gaat de overheid over. Aan ons de taak om de overheid zo goed mogelijk te informeren en te adviseren.'

'Niet iedereen zal het eens zijn met alle punten die we aankaarten met de position paper. Dat zag je al op 14 april, bij de openbaarmaking van de paper, waar panelleden met elkaar in gesprek gingen over de inhoud. En dat is goed. Want onze paper is onderdeel van een continue ontwikkeling. We hebben het bewust over dóórontwikkeling omdat de ontwikkeling van milieueffectrapportage oneindig is.'

Een land waarin mensen graag wonen

Lourens: 'Dankzij de doorontwikkeling van milieueffectrapportage maken we straks nóg betere besluiten voor de toekomst. Dat gaat over jouw toekomst, mijn toekomst, en de toekomst van de volgende generaties. Hoe creëren we een omgeving waarin we de biodiversiteit in stand houden en de klimaatverandering stoppen, maar er ook ruimte is voor industrie en landbouw. Een omgeving waar ruimte is voor oplaadpalen, sportfaciliteiten, natuur én voor bedrijfsterreinen. En waarin veiligheid en gezondheid voorop staan. Kortom: hoe creëren we een land waarin mensen graag wonen. Daar zetten wij ons voor in.'

Meer informatie

• Download de position paper Me(e)r dan ooit. 
• Download de presentatie van Lourens Loeven.
• Bekijk de website van de Commissie m.e.r.