De 'Ja, tenzij-keur' in Rijnland

Het programma Aan de slag met de Omgevingswet heeft de afgelopen jaren in dit magazine en op zijn website aandacht besteed aan veel projecten en initiatieven die al proberen te werken in de geest van de Omgevingswet. Ook reikt het programma jaarlijks de Aandeslag-Trofee uit aan dit soort initiatieven. In deze nieuwe rubriek ‘Hoe is het nu met…?’ gaan we na een aantal jaar weer op bezoek bij deze projecten.

‘Vergunningen zijn heel nuttig, maar echt niet altijd nodig’

Een sloot dempen, een aanlegsteiger plaatsen, een dam met duiker aanleggen: allemaal activiteiten waarvoor je vroeger vaak een vergunning moest aanvragen bij het hoogheemraadschap van Rijnland. Maar inmiddels is dat allang niet meer nodig. Want sinds 2015 hanteert Rijnland het ‘ja, tenzij’-principe. Oftewel: alles mag, tenzij het écht niet kan. Helemaal in lijn met de Omgevingswet, kortom. Niet gek dus, dat het initiatief een jaar eerder - in 2014 - een van de genomineerden was voor de Aandeslag-trofee.

Beleidsadviseur Wouter van der Gaag is initiatiefnemer van de ‘Ja, tenzij-keur’. We vragen hem wat er sinds de nominatie allemaal is gebeurd. En vooral ook: wat anderen daarvan kunnen leren.

De ‘Ja, tenzij-keur’: wat is dat?

“Allereerst: een keur is de set aan regels die een waterschap stelt voor alles wat je bij water en dijken wilt gaan doen. Van oudsher stond altijd in die keur dat je in principe niets mag zonder vergunning van het waterschap. Met andere woorden: ‘Nee, tenzij’.”

“Een aantal jaar geleden - onder andere omdat het bestuur toen zocht naar manieren om te bezuinigen - dacht ik: het is eigenlijk heel vreemd dat we met al die regels werken. Zo’n vergunning is een heel nuttig en mooi instrument, maar vaak ook heel zwaar. Het is niet altijd nodig. Dus toen zijn we gaan kijken: hoe kan het nou anders? Zo hebben we de ‘Ja, tenzij-keur’ bedacht. Het principe daarbij is dat eigenlijk alles mag zonder vergunning, tenzij we een heel goede reden hebben om tóch een vergunning te eisen.”

“In principe mag alles zonder vergunning, tenzij we een hele goede reden hebben om tóch een vergunning te eisen.”

“Dat is een grote ommezwaai geweest in denken en doen: minder achteraf toetsen, méér communiceren aan de voorkant. Inmiddels zijn we naar een halvering van het aantal vergunningen en meldingen gegaan. Dat scheelt in werkdruk. De capaciteit die daarbij vrijkomt, zetten we in om complexe vergunningaanvragen te begeleiden en te beoordelen. En daarbij een adviserende rol aan te nemen.”

“Het was een grote ommezwaai in denken en doen: minder achteraf toetsen, méér communiceren aan de voorkant.”

Wat hebben inwoners en ondernemers eraan?

“Voor burgers en bedrijven betekent het veel minder administratieve last: minder tijd, minder kosten. Via onze vergunningencheck kun je als burger of ondernemer zien of je een vergunning nodig hebt, je plannen eerst moet melden, of gewoon aan de slag kunt. Dat wisselt natuurlijk per project. Wil iemand graven in een dijk, dan willen wij als waterschap uiteraard meekijken. Maar kleine projecten kunnen nu veel sneller plaatsvinden.”

“Voor burgers en bedrijven betekent het: minder tijd, minder kosten”

Wat is er sinds de nominatie gebeurd?

“In 2015 zijn we met de nieuwe keur gaan werken. Dat was in het begin behoorlijk wennen. Zeker voor handhavers en vergunningverleners die afscheid moesten nemen van oude, vertrouwde werkprocedures. In 2017 is een evaluatie uitgevoerd. Die was behoorlijk positief! Vergunningverleners en handhavers waren inmiddels gewend geraakt aan de nieuwe werkwijze, zo bleek. We hebben sindsdien hier en daar wat aanpassingen gedaan, maar geen schokkende inhoudelijke wijzigingen in de regels hoeven door te voeren.”

Wat waren daarbij de grootste uitdagingen?

“De allergrootste uitdaging zat in het meekrijgen van collega’s. Veel van hen waren in het begin sceptisch. Het is nu eenmaal spannend om iets compleet nieuws te doen. Een aantal zei zelfs: ‘We hebben juist méér regels nodig, niet minder.’ Ik ben toen steeds het gesprek blijven voeren met iedereen. Ik luisterde naar alle zorgen, en heb collega’s steeds nauw betrokken bij het proces. Inmiddels is die weerstand er niet meer, dat vind ik heel mooi!”

“De allergrootste uitdaging zat in het meekrijgen van collega’s”

Wat wordt de volgende stap?

“We zijn nu druk bezig met de voorbereidingen op de Omgevingswet. Volgens de wet moet de keur straks een waterschapsverordening worden. Dat betekent dat we onze regels moeten digitaliseren en integreren in een nieuwe structuur.”

“Maar we werken bijvoorbeeld ook aan het toegankelijk maken van alle juridische teksten. Ons uitgangspunt is tot nu steeds geweest: als het niet hoeft, dan vallen we inwoners daar liever niet mee lastig. Maar in het Digitaal Stelsel Omgevingswet (DSO) worden die juridische teksten wél ontsloten. Daarom vertalen we al die complexe, taaie teksten naar begrijpelijke ‘B1’-taal. Een hoop werk, maar het levert ook veel op. Want we worden zo gedwongen om heel scherp te kijken naar wat we precies bedoelen met een bepaalde tekst. Het is dus niet alleen voor burgers fijn, maar óók voor onszelf.”

  3 tips van het hoogheemraadschap van Rijnland:
Maak je team niet te groot. “Dat heb ik bij het aanpakken van de keur wél gedaan, maar dat vertraagt enorm. Nu werken we met een kernteam van 3 mensen. Dat werkt fijn en snel. Hebben we kennis en expertise nodig van een collega, dan halen we die erbij. Maar niet iedereen is onderdeel van het team.” 
Haak mensen op tijd aan én maak het behapbaar. “Iedereen heeft het druk. Hoe zorg je dan dat collega’s de tijd nemen om al in een vroeg stadium mee te denken? Ik doe dat door het werk op te knippen in kleine, behapbare stukken. Zodat mensen niet meer dan een half uur nodig hebben om ernaar te kijken.”
Aan de slag met de waterschapsverordening? Ga dan niet pas digitaliseren als je je juridische teksten al hebt vastgesteld, maar pak dit gelijktijdig op. “Soms heb je een activiteit of regel op een bepaalde manier omschreven, maar blijkt dit in het DSO niet goed te werken. Als je dat weer moet aanpassen, ben je veel tijd kwijt.”