Pilot Toezicht Omgevingswet

Defensie en ILT bereiden zich samen voor op de Omgevingswet

Defensie moet zich bij het uitvoeren van militaire activiteiten houden aan de regels voor de fysieke leefomgeving. En die regels veranderen met de komst van de Omgevingswet en krijgen een andere plek. In de pilot Toezicht Omgevingswet onderzocht Defensie samen met de Inspectie Leefomgeving en Transport (ILT) welke regelgeving er straks geldt voor defensielocatie: vliegbasis Gilze-Rijen. En hoe ze het toezicht daarop het beste kunnen invullen. Han Kuiper (adviseur Omgevingswet voor Defensie) en Dirk Gjaltema (coördinator Defensietoezicht bij ILT) vertellen over de pilot.

Han: 'Voor activiteiten zoals de opslag van munitie of het wassen van motorvoertuigen moet Defensie de juiste vergunningen hebben en weten welke regels er gelden. Waar we nu met regels in bijvoorbeeld de Wet algemene bepalingen omgevingsrecht (Wabo), de Wet milieubeheer en het Activiteitenbesluit te maken hebben, moeten we straks het Besluit activiteiten leefomgeving (Bal), het Besluit bouwwerken leefomgeving (Bbl) en de omgevingsplannen van gemeenten raadplegen. Dat is een flinke verandering die om goede voorbereiding vraagt.'

Dirk: 'Als ILT zijn we verantwoordelijk voor het toezicht op defensielocaties. Als ik vanuit ILT over een defensieterrein loop voor een inspectie, heb ik normaal gesproken alle regels waar ik op moet letten paraat. Maar straks moet ik opnieuw leren welke regels wanneer van toepassing zijn. Gelukkig verandert niet alle wetgeving. Maar weten wat er wél verandert, daar ligt de uitdaging.'

Oefenen in de praktijk

Han: 'In de pilot Toezicht Omgevingswet hebben we fictieve inspecties uitgevoerd op vliegbasis Gilze-Rijen. We zochten uit op welke regels we moesten letten bij de inspectie, en pasten dit toe tijdens verschillende oefeninspecties op de vliegbasis. Dat oefenen was heel waardevol. Want je kunt het van tevoren nog zo goed hebben gelezen, in de praktijk zie je pas echt hoe het werkt.'

Dirk: 'Dat klopt! In de praktijk ontdek je dingen die je anders over het hoofd ziet. Zo liepen we bij de oefeninspectie voor het proefdraaien van gerepareerde motoren tegen vragen aan over de toegestane geluidsemissie. Het bleek dat we daarbij naast de vergunning en algemene regels straks ook met lokale regels te maken krijgen, zoals de regels in de omgevingsplannen van nabije gemeenten. Doordat we tijdens de oefeninspectie tegen dit soort vragen aanlopen, kunnen we op tijd uitzoeken hoe het straks werkt.'

Een nieuwe rol voor gemeenten

Dirk: 'De verschuiving van de regelgeving van sommige onderwerpen naar gemeentelijke omgevingsplannen roept een vraag op: houden gemeenten straks ook deels toezicht op de defensieterreinen? Of blijven wij als ILT daarvoor verantwoordelijk? Om toezicht te houden moeten gemeenten namelijk inzage krijgen in vertrouwelijke documenten van Defensie, en daar moeten we voorzichtig mee omgaan. In die documenten staat bijvoorbeeld informatie over de gebruikte wapens en munitie op het terrein. Om te zorgen dat het toezicht straks goed en veilig gebeurt moeten we duidelijke afspraken maken met gemeenten over hoe we het toezicht verdelen.'

Met elkaar aan tafel

Han: 'Het scheelt dat gemeenten hun omgevingsplan pas in 2029 af hoeven te hebben. Daardoor is er nog genoeg tijd om met gemeenten in gesprek te gaan over de verdeling van het toezicht tussen de gemeenten en ILT. Én over verschillende regels in het omgevingsplan. Dat sommige van onze terreinen in meerdere gemeenten liggen, zoals vliegbasis Gilze-Rijen, maakt ons werk ingewikkeld, want bij iedere gemeente kunnen de regels in het omgevingsplan weer anders zijn. Door met gemeenten aan tafel te gaan proberen we meer overeenstemming te krijgen in de regels die zij opstellen.'

'Defensie heeft van de centrale overheid ook een aantal waarborgen gekregen om te voorkomen dat regels in het omgevingsplan de activiteiten van Defensie tegenwerken. Want dat zou de nationale veiligheid in gevaar kunnen brengen. We informeren gemeenten zo goed mogelijk over die waarborgen, zodat zij zich daar bewust van zijn.'

Waardevolle samenwerking

Dirk: 'Echt mooi om te zien was de goede samenwerking tijdens de pilot tussen Defensie- en ILT-collega's. Bij de oefen-inspecties had iedereen even de pet van toezicht op, ook de defensiemedewerkers. Dat zij zich volledig in onze positie verplaatsten en zich bewust werden van de knelpunten voor toezichthouders, dat vond ik bijzonder! Je zag: door samen problemen op te lossen creëer je wederzijds begrip.'

Han: 'Ja, die open houding van onze collega's, daar mogen we trots op zijn! Ik raad het iedereen aan om samen met partners aan een pilot te werken. Het is niet alleen een goede voorbereiding op de nieuwe wet, je weet elkaar in de toekomst ook over andere zaken makkelijker te vinden.'

Vervolgstappen

Han: 'Dankzij de pilot hebben we beter inzicht gekregen in hoe de wet in de praktijk werkt voor defensielocaties zoals luchthavens. Maar we moeten nog veel meer oefenen. En hoe de rol van de gemeenten er precies uit komt te zien, dat is ook nog niet duidelijk. Daarom zijn we met pilots gestart waarbij óók de gemeenten betrokken zijn.'

Dirk: 'De Omgevingswet biedt ons op bepaalde onderwerpen ook ruimte om het een en het ander zelf in te vullen. Bijvoorbeeld bij de zorgplicht: die bepaalt dat Defensie overlast van militaire activiteiten zoveel mogelijk moet beperken. Hoe we die zorgplicht invullen en handhaven willen we samen met Defensie bekijken. Dat schept duidelijkheid: het helpt Defensie de regels na te leven, en ILT om het toezicht te houden.'

Op naar de inwerkingtreding

Han: 'Of we al die voorbereidingsplannen met ILT en gemeenten afkrijgen voor de inwerkingtreding van de wet? We doen ons best! Ondertussen zijn we natuurlijk ook bezig met de interne voorbereiding op de wet: we investeren in opleidingstrajecten en trainingen waarin defensiecollega's leren wat er straks verandert in hun werk.'

Dirk: 'Bij ILT zijn we intern ook druk met een opleidingstraject om collega's op de nieuwe wet voor te bereiden. Maar de Omgevingswet is zoiets groots, daar ben je nooit helemaal klaar voor. We zullen het eerste jaar zeker zaken tegenkomen die we niet hadden voorzien. Dan komt het aan op constructief overleg en keuzes maken. En vooral: denken in oplossingen.'